عهدنامه ترکمانچای و مسئله جانشینی: واکاوی علل مداخله روس ها در فرایند جانشینی

بررسی اجمالی تاریخ دوره قاجار نشان می دهد، جانشینی از عرصه هایی بود که دولت روسیه در آن بسیار مداخله می کرد. در تاریخ کهن ایران هرچند می توان نمونه هایی از مداخله بیگانگان را در امر جانشینی یافت، برای نخستین بار، در دوره قاجار، جانشینی رسماً و در توافق نامه گلستان و عهدنامه ترکمانچای به عرصه قدرت نمایی روسیه تبدیل شد و این کشور بنابر فصل هفتم عهدنامه ترکمانچای از ولایتعهدی عباس میرزا، که در راه جانشینی با مشکلات و بحران های فراوانی رویارو بود، حمایت کرد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی چالش های پیش روی عباس میرزا برای جانشینی، ریشه ها و عواملی را که منجر به مداخله روس ها در عهدنامه ترکمانچای شد، تحلیل کند. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است که چرا مسئله جانشینی در دوره قاجار رسماً و طی عهدنامه ترکمانچای زیر نفوذ روس ها قرار گرفت؟ مسئله جانشینی در دوره قاجار به سبب فقدان قوانین منسجم جانشینی و وابستگی آن به اراده شاه و رقابت شاهزادگان با ولیعهد بر سر جانشینی، موجب اتکای برخی شاهزادگان به دولت روسیه شد و این کشور برای بهره برداری سیاسی و گسترش نفوذ خود در ایران آن را در معاهده ای رسمی زیر نفوذ خود درآورد.